Nicola Porpora (1686-1768) Filandro

Komedia pasterska w trzech aktach z muzyką do słów Vincenzo Cassaniego, wystawiona na dworze w Dreźnie w dniu urodzin Jej Królewskiej i Elektorskiej Mości księżnej Marii Antonii Walpurgis na zamówienie Jego Wysokości Augusta III, króla Polski i elektora Saksonii, dnia 18 lipca 1747 r.
 

Choć urodzony w Neapolu Nicola Porpora (1686-1768) napisał 12 serenat, 14 oratoriów, 135 świeckich kantat, kilkadziesiąt innych kompozycji wokalnych i instrumentalnych, stał się sławny dzięki swojej twórczości operowej. A uwielbiany dlatego, że miał niezrównany talent do uczenia śpiewu. Wśród jego uczniów byli Metastasio, Farinelli, Cafarelli, Uberti, Haydn. Choć jego uczniowie robili światowe kariery, on sam umarł w biedzie, a koszty pogrzebu musiały być sfinansowane przez charytatywny koncert.

Muzyczna kariera Porpory była naznaczona piętnem rywalizacji; najpierw z Alessandro Scarlattim w Neapolu, potem z Leonardo Vincim w Rzymie i Wenecji oraz z Georgiem Friedrichem Händlem w Londynie. Także w Dreźnie (gdzie przeniósł się w 1747 roku, by zostać nauczycielem śpiewu Marii Antonii Walpurgis, synowej Augusta III, króla Polski i elektora Saksonii) napotkał rywala, znanego mu zresztą jeszcze z Wenecji. Był nim Johann Adolph Hasse. Rywalizację tę podsycał dodatkowo konflikt między światowej sławy sopranistką Faustyną Bordoni, prywatnie żoną Hassego, a Reginą Mingotti, uczennicą i mecenaską Porpory.

Na zamówienie króla Augusta III Porpora napisał operę Filandro do słów istniejącego już libretta autorstwa Vincenzo Cassaniego (ok. 1677-1732), L’incostanza schernita, wystawionego w 1727 roku w Wenecji w Teatro San Samuele z muzyką Tomasa Albinoniego. Premiera Filandro miała miejsce 18 lipca 1747 w Dreźnie (Hofoper) z okazji urodzin Jej Królewskiej i Elektorskiej Mości księżnej Marii Antonii Walpurgis. W partii Corinny wystąpiła wspomniana już Regina Mingotti. Był to zresztą jej pierwszy publiczny występ w Dreźnie.

Przedostatnia opera w twórczości sławnego już ówcześnie neapolitańskiego kompozytora stanowi – w treści – osiemnastowieczny odpowiednik dzisiejszej komedii romantycznej. Przybycie głównego bohatera na (zdawałoby się) idylliczną wyspę szczęśliwości odsłania toczące się gry miłosne, w których kochankowie nie mogą być pewni nie tylko szans na powodzenie swoich zamiarów, ale także swoich własnych uczuć.

Narracja prowadzona w recytatywach odsłania kolejne wątki wzajemnych relacji, intrygi, żarty i zabawne sytuacje (jak wyjątkowa scena z Echem, pełna słownych gier). W ariach dominuje popis umiejętności wokalnych poprzedzony błyskotliwymi wstępami orkiestry, iskrzącymi się od ozdobników i wykwintnych figur.

Po swojej premierze na drezdeńskim dworze Filandro nie był nigdy wystawiony.
Podczas drugiej edycji festiwalu Bydgoska Scena Barokowa opera (w wersji scenicznej) miała zostać wykonana w całości po raz pierwszy po 273 latach. Z uwagi na ograniczające wydarzenia artystyczne obostrzenia, związane z epidemią koronawirusa, widownia i słuchacze mieli możliwość uczestniczyć jedynie w okrojonej wersji koncertu dzień wcześniej, 6 grudnia 2020. Z tego samego powodu zrezygnowano z udziału chóru - części z jego udziałem wykonane zostały w wersji instrumentalnej.
Zamiast tego obszerne, wybrane fragmenty dzieła zostały zarejestrowane - niniejszym prezentujemy efekt wielomiesięcznych przygotowań i prób w formie 53-minutowego koncertu.

Marcin Tarnawski / Michał Orzechowski

Pewien Filandro, młodzieniec niezwykle biegły – jak ukaże komedia – w sztuce miłosnej oraz wyjątkowo niestały w wyborze obiektów uczuć, opuszcza ziemię ojczystą, aby szukać gdzie indziej szczęścia w miłości, której nie znalazł w swoim kraju. Podczas podróży morskiej zaskakuje go sztorm. Rozbija się przy skale podwodnej. Wiatr i burza popychają małą łódkę, w której ocalał Filandro, do brzegów Cytery, wyspy poświęconej Wenus, bogini miłości.
 

Na tej wyspie, jak się zdaje, wszyscy wiodą życie pasterskie. Tam rozbitek zostaje przyjęty przez pasterzy, którzy litują się nad jego losem. Uranio, najbardziej szanowany pasterz na wyspie, przyjmuje go w swojej chacie i zapewnia opiekę. Jednakże Filandro źle odpłaca się za uprzejmość gospodarza, gdyż wpada mu w oko Orsinda, którą Uranio kocha nad życie. Niemal natychmiast zakochuje się też w Corinie, ukochanej pasterza Dafnisa, przyjaciela Urania.
 

Głównym wątkiem opery jest właśnie owa niestałość Filandra w uczuciach, wokół której skupiają się inne, poboczne wątki miłosne. Dzięki temu dzieło zyskuje charakter komiczny. Miłość zostaje przedstawiona w sposób żartobliwy, nie zaś jako uczucie przynoszące ból i cierpienie. Takie przestawienie miłości podnosi widza na duchu i rozbawia go nowym rodzajem komizmu. Ta komedia, napisana na szczególną okoliczność, zachowuje cechy dramatu pasterskiego, ukazującego życie pasterzy.
 

z libretta, tłumaczenie: Alicja Raczyńska